Programma 5. Zuinig op ons klimaat

Via raadsbesluiten hebben we, mede op grond van de opgedane ervaringen, onze oorspronkelijke ambitie bijgesteld en vertaald naar de volgende doelstellingen:

• Oss reduceert CO2 emissie met 49% in 2030 in vergelijking tot 1990
• Energietransitie: De input van Oss voor ons deel van het RES-bod is:

• Besparing 11% in 2030 in vergelijking tot 2017
• Grootschalige opwekking: 0,93 PJ duurzame energie in 2030; vergund in 2025
• Volledig energieneutraal in 2050

• Oss realiseert 7.500 aardgasvrije woningen in 2030 en is volledig afgekoppeld van het gasnet in 2050

Deze zijn vertaald naar “de hoe en wat vraag”. In dat kader heeft de gemeenteraad belangrijke besluiten genomen.

Gemeenten staan voor grote uitdagingen met betrekking tot de energietransitie. Met de Regionale Energie Strategieën (RES) heeft het Rijk gemeenten opdrachten gegeven voor de gebouwde omgeving en elektriciteit. Ook zijn verplichtingen opgelegd voor de bijdrage aan de warmtetransitie. Politiek-maatschappelijk ligt de energietransitie zeer gevoelig wat onder meer leidt tot veel weerstand tegen grootschalige opwekking en beperkte inzet van inwoners en bedrijven op energiebesparing en “van het gas af komen”. Dit heeft ook consequenties voor juridische procedures en uitspraken. Bovendien is de netwerkcapaciteit een groot knelpunt dat nog jarenlang kan opspelen. Kort na de zomer kreeg de discussie een geheel nieuwe dimensie toen de gasprijzen enorm stegen, enkele energieleveranciers omvielen en energie-armoede een beladen thema werd. Daarmee is de warmtetransitie vol geland op de keuken- en bestuurstafels.

Afgelopen jaar hebben we de beleidslijnen die eerder zijn uitgezet en de verkenningen die daarvoor zijn gedaan, concreet gemaakt richting uitvoering. Daarbij werken wij steeds vanuit de onderlinge verwevenheid van de drie pijlers van de energietransitie: besparing, grootschalige opwekking en de warmtetransitie.

We hebben de Uitvoeringsagenda Energiebesparing verder uitgerold. De gemeenteraad heeft belangrijke besluiten genomen over grootschalige opwekking. We hebben voldaan aan de verplichting om een TransitieVisie Warmte vast te stellen. We hebben meer middelen en mankracht beschikbaar gesteld voor de energietransitie. We hebben nauw samengewerkt met allerlei stakeholders waaronder de woningcorporaties, Brabant Woont Slim en Buurkracht. In allerlei overkoepelende verbanden hebben wij actief deelgenomen om onze belangen te dienen zoals in de RES NOB, de G40 en de VNG.

Regionale Energie Strategie
In de zomer van 2021 is het definitieve RES 1.0 bod voor de regio Noordoost Brabant ingediend. Daarin is ook bepaald wat het “fair share” is dat elke gemeente daaraan bijdraagt.

Uitvoeringsagenda Energiebesparing
In 2020 is het Uitvoeringsprogramma Energiebesparing door de gemeenteraad vastgesteld. Deze loopt tot en met 2023. Doel is om in deze periode ± 3,5% op het energieverbruik in Oss te besparen om in de periode tot en met 2030 11% te kunnen realiseren. Het afgelopen jaar hebben we vervolgstappen gezet. Onderdeel daarvan is de campagne "Oss schakelt door" die is gericht op bewoners (huur, koop en VvE), en bedrijven.  

Inwoners
We doen aan advisering van inwoners, in algemene zin en op maat. We hebben vrijwillige energiecoaches opgeleid. We hebben een project aanbesteed gericht op ontzorging bij de keuze en plaatsing van zonnepanelen, inkoopacties voor isolatie gevoerd en leningen verstrekt. We hebben een duurzaamheidsakkoord gesloten met de beide woningcorporaties en dit vertaalt naar activiteiten. Volgens gegevens van de netwerkbeheerder loopt het installeren van zonnepanelen op woningen in onze gemeente goed. Inmiddels is ruim 20% van de woningen voorzien van zon-pv.

Ondernemers
Vanuit de Uitvoeringsagenda hebben we ons ook gericht op ondernemers. Door middel van advies via de Kracht van New Business Oss, Stichting ESCOSS en de gemeente. Met het zgn adviserend toezicht door de Omgevingsdienst (ODBN) helpen we bedrijven te voldoen aan hun informatieplicht en energiebesparingsplicht.
In samenwerking met Stichting ESCOSS hebben we het project Zon op je Bedrijfsdak vorm gegeven.

Resultaat
Ondanks de versnelling in de bereidheid van inwoners en bedrijven om te investeren in energiebesparing constateren we dat de gerealiseerde besparing sedert 2017 tot en met 2020 pas circa 1,75% is. We tekenen hierbij aan dat gerekend moet worden met de netto-besparing. Het toegenomen energieverbruik werkt negatief uit op het besparingspercentage. Dit geeft aan hoe uitdagend de op het oog beperkte besparingsdoelstelling van 11% is. Wij schatten in dat de warmtetransitie hier nog meer druk op zal zetten. Het besparingstempo dient de komende jaren fors te worden verhoogd om de gestelde doelstelling in 2030 te halen.

Grootschalige opwekking van duurzame energie

Windpark Elzenburg/de Geer
Eind 2019 heeft de gemeenteraad ingestemd met het bestemmingsplan en de omgevingsvergunning voor windpark Elzenburg/de Geer. Daarmee wordt het voor de beide initiatiefnemers mogelijk om 4 windmolens te plaatsen met de mogelijkheid van een door de Raad te hanteren wijzigingsbevoegdheid van nog 2 windmolens. We hadden gehoopt dat in het afgelopen najaar tot de bouw kon worden overgegaan. Daarmee zou naar de nieuwe maatstaven voor ruim 22.000 huishoudens energie worden opgewekt. Met veel vertraging heeft de Raad van State eind juli uitspraak gedaan op de twee bezwaarschriften. Hoewel wij met het stellen van eigen normen wel hadden voldaan aan de eisen van het zgn. Delfzijl-arrest zijn onze besluiten onverwacht toch vernietigd op enkele kleine onderdelen. Op formele gronden werd reparatie via de zgn. bestuurlijke lus onmogelijk geacht.
In goede samenwerking met de provincie Noord-Brabant en met medewerking van de gemeenteraad hebben wij eind december een aangepast bestemmingsplan en omgevingsbesluit vastgesteld. De vervolgstappen zijn nu afhankelijk van een eventuele nieuwe bezwaarprocedure.

Resterende RES-opgave
De RES-opgave voor Oss is 0,93 PJ. Op basis van de Verkenning Duurzame Polder heeft de gemeenteraad eind januari besloten dat de resterende RES-opgave voor 2030 ingevuld gaat worden met windenergie op te wekken in de Duurzame Polder. En dus niet (ook) door windenergie in Stijbeemden en op grote zonnevelden, anders dan op reststroken. Daarbij zijn voorwaarden gesteld: niet meer opwekking dan de resterende RES-opgave en 2 km afstand tot de omliggende dorpen als uitgangspunt. Om een goed beeld te hebben van de resterende RES-opgave is om een nadere berekening gevraagd. Deze is gepresenteerd en bedraagt 0,514 PJ.

Bestuursakkoord Duurzame Polder
In december heeft de gemeenteraad besloten hoe de realisatie van windenergie in de Duurzame Polder vorm moet krijgen. Herhaald is dat de gemeente de regie moet voeren, samen met de gemeente Den Bosch voor het gezamenlijke gebied. Daarover hebben beide gemeenten stevig onderhandeld met de Provincie en het Rijk zijnde het huidig resp. oorspronkelijk bevoegd gezag. De uitkomst is een bestuursakkoord dat in december door de vier partijen is ondertekend. Daarin is afgesproken dat de beide gemeenten het bevoegd gezag krijgen onder de voorwaarden die zij hebben gesteld. Dit evenwel onder de conditie dat zij zorgen dat zij dit windpark voor 2025 hebben vergund. De ondertekening met de toegezegde middelen en ondersteuning door de Provincie en het Rijk geven aan hoezeer beide partijen hechten aan het belang van de realisatie van dit gezamenlijke windpark. De eerstvolgende mijlpaal is de Nota Reikwijdte en Detailniveau als opstart van de MER-procedure.      

Grootschalige zonne-energie (SDE+ projecten)
We stimuleren grootschalige zon-op-dak-installaties. Daaronder verstaan we de initiatieven met SDE+ subsidies. Volgens de meest recente cijfers wordt daarin voortgang geboekt. Inmiddels is ongeveer 30% van de potentieel geschikte grote daken voorzien van zonnepanelen.

De afgesproken evaluatie van de ervaringen met de Nota Grootschalige opwekking van Zonne-energie uit 2019 is vastgesteld. Herbevestigd is het uitgangspunt dat voor zonnevelden alleen reststroken en gemengde gronden in aanmerking komen en aangescherpt is dat landbouwgrond alleen in aanmerking komt in niet-primair agrarisch gebied en onder de voorwaarde van meervoudig gebruik. De pilot Bekkers is een voorbeeld van dat laatste. De procedure is licht aangepast en er is ingestemd met de voorstelbaarheid van enkele nieuwe initiatieven zoals bij de rioolwaterzuivering, de geluidswal bij Herpen en enkele parkeerplaatsen. De Rechtbank heeft positief geoordeeld over zonnepark De Mun, dat daarmee op weg is om het eerste grote zonneveld in onze gemeente te worden.

Omgevingsparticipatie
Wij hechten grote waarde aan een zorgvuldige procesparticipatie. De gemeenteraad stelt daaraan specifieke eisen met name voor de Duurzame Polder. Daarvoor zijn voorstellen gedaan ter bespreking in de gemeenteraad.

Financiële participatie
De gemeenteraad heeft opiniërend gesproken over een algemeen kader voor financiële participatie bij grootschalige opwekking van duurzame energie. Verdere besluitvorming hierover vindt plaats in de nieuwe Raadsperiode.

Warmtetransitie
De warmtetransitie zien wij als de “olifant in de Kamer” qua complexiteit en ingrijpendheid. Elke gemeente moet in 2021 haar TransitieVisie Warmte hebben vastgesteld. In december heeft de gemeenteraad deze voor Oss vastgesteld. Op basis van de analyse van de huidige Osse situatie zijn hierin onze visie, ambitie, rol,  invloedssfeer en benodigde instrumenten verwoord. Dit is uitgewerkt in een Uitvoeringsagenda voor 2022 die is gebaseerd op zes speerpunten:

1. Vergroten van de algemene bewustwording en actiebereidheid.
2. Samenwerking met woningcorporaties om sociale huurwoningen aardgasloos te maken.
3. Stimuleren van woningeigenaren/VvE’s om eigen woningen aardgasloos te maken.
4. Stimuleren van ondernemers om hun bedrijf aardgasloos te maken.
5. Warmtetransitie voor het gemeentelijke vastgoed.
6. Wijk-voor-wijk-aanpak – start van het Wijkuitvoeringsplan Schadewijk en verkennen van de aanpak van één dorp.

Op weg naar aardgasvrij is een belangrijke rol weggelegd voor het Besparingsprogramma. De komende tijd wordt dit programma meer gericht is op het voorbereiden van de bestaande bebouwing op de warmtetransitie door het nemen van besparingsmaatregelen en isolatiemaatregelen. Op deze wijze wordt de warmtebehoefte gereduceerd waardoor ook minder alternatieve warmtebronnen nodig zijn.

Ambitieus maar realistisch
Naar onze mening vraagt de energietransitie om een veel zwaardere regierol van de rijksoverheid. Om tot het gewenste resultaat te komen, zal ook de industrie als grootste gebruiker van warmte tot actie moeten worden aangezet, zal de boodschap indringender moeten zijn en zullen er betere randvoorwaarden moeten worden gecreëerd. Dat is en wordt ook door de VNG en G40 krachtig verwoord richting onze regering. Daarvoor lobbyen wij vanuit Oss in onze samenwerkingsverbanden. Gevraagd naar wat wij als gemeenten nodig hebben, hebben wij daarvoor de 8 M’en–oproep gedaan: minder machteloos met meer middelen, mankracht, mandaat en medewerking. Als dit van hogerhand niet beter wordt ingevuld, staan wij, ook in Oss, voor een onmogelijke opgave en blijven we ver af van de doelstellingen die we onszelf hebben opgelegd. In hoeverre de plannen van de nieuwe regering hieraan tegemoet komen en deze wellicht ook leiden tot een verzwaring van onze opgave, zal het komend jaar blijken.

In het Collegeprogramma “Kansen zien en kansen pakken” staat op pagina 20 “Wij houden vast aan de ambitie om zo duurzaam mogelijk te zijn en tot de koplopers in Brabant te behoren.”  Op grond van de opgedane ervaringen hebben we onderweg onze ambitie met betrekking tot de energietransitie bijgesteld. Desondanks constateren we dat Oss met onze aanpak en de keuzes die onze gemeenteraad heeft gemaakt in brede kring tot de kopgroep in Brabant wordt gerekend.